Broe­ders en zusters,

Wij leven in een vervelende en onzekere tijd. Het corona­vi­rus is nog steeds onder ons en legt allerlei beper­kingen op. Ook dit jaar nacht­mis­sen met Kerst­mis in lege kerk­ge­bouwen. Veel gelo­vi­gen zijn daar verdrie­tig over. De corona­cri­sis maakt dui­de­lijk dat wij, ondanks al onze kennis en kunde, de wer­ke­lijk­heid maar beperkt naar onze hand kunnen zetten. Corona betekent een oefe­ning in geduld.

Cornelis Verhoeven, filo­soof met Brabantse wor­tels, omschreef geduld eens als: wonen in het uitstel. In deze tijd moeten wij het ongemak uit­hou­den. Laten wij crea­tief blijven, niet alleen in­di­vi­dueel maar ook als geloofs­ge­meen­schap. De pandemie kan ons moedeloos maken en angs­tig. Nu komt het aan op veer­kracht. De hoop mogen wij in ons niet laten doven. Immers: van God is de toe­komst. Vandaar ook de titel van deze kerst­bood­schap 2021: ‘Ver­won­de­ring in een donkere tijd‘.

Een boek met grote invloed

Ie­der­een die leest, kent boeken die eruit springen. Boeken zelfs die van wezen­lijke invloed zijn geweest voor het gehele ver­dere leven. Voor mij per­soon­lijk is dat een boek dat ik las als jong ge­schie­de­nis­stu­dent, nu bijna 50 jaar gele­den. Het gaat om een boek van de Franse katho­lie­ke historicus Paul Hazard. In vertaling luidt de titel: ‘De crisis van het Europese bewust­zijn’.

Hazard neemt de lezer mee naar intellectuele kringen in Europa rond 1700. Zij ver­werken nieuwe feiten die bekend zijn gewor­den. Gegevens die hun wereld­beeld ineen doen storten. Data die het Europese bewust­zijn op de fun­da­men­ten doen wankelen. Ik noem de ver­slagen van ontdek­kings­rei­zi­gers, die culturen had­den bezocht die ouder waren dan de Bijbelse culturen. Maar ook de re­sul­taten van het onder­zoek van het heelal. Astronomen had­den ontdekt dat niet de zon rond de aarde draaide, maar de aarde rond de zon. Daar­mee was de aarde uit het centrum van het toen­ma­lige heelal gestoten.

U kunt zich de crisis in de bele­ving van de wer­ke­lijk­heid voor­stel­len. Gevoelens van vervreem­ding en thuisloos­heid waren het gevolg. Voor som­mi­gen leidde dat tot een geloofs­cri­sis. Maar voor de meeste intellectuelen bleef het Godsgeloof overeind. Welis­waar min­der chris­te­lijk ingevuld als daarvoor maar het geloof in een god­de­lijke wer­ke­lijk­heid bleef. En de basis daar­van vormde de notie van ver­won­dering. Bestaande over­tui­gingen wer­den door nieuwe feiten vergruisd. Maar de ver­won­dering om het bestaan bleef overeind.

De weten­schap­pe­lijke ontdek­kingen van astronomen gingen ook na 1700 door. Ons begrip van tijd en ruimte is de laatste eeuwen geëxplo­deerd. Ik heb een Engelse gezins­bij­bel uit de 19^de eeuw. Bij Genesis 1 staat 4004 voor Christus. Inmiddels gaan astronomen uit van een Big Bang bijna 14 miljard jaar gele­den. En het helio­cen­tris­me, de zon als centrum, is inmiddels ver­vangen door de gedachte van een uitdijend heelal. De wer­ke­lijk­heid is miljar­den jaren oud en vele miljoenen licht­ja­ren ruim.

Twee paleizen

Maar ook nu blijven topastronomen zich ver­won­deren. Een van hen is Heino Falcke. In 2019 werd hij, als astronoom verbon­den aan de Radbouduni­ver­si­teit te Nijmegen, bekend door het fotograferen van een zwart gat. De foto was we­reld­wijd een sen­sa­tie. Afgelopen zomer las ik een inter­view met Falcke. Hij is niet alleen een vooraanstaand astronoom maar heeft ook preekbevoegd­heid in een Lutherse ge­meen­te in Duits­land. Hij had als 14-jarige een bij­zon­dere reli­gi­euze erva­ring en sindsdien is hij er vast van overtuigd dat God liefde is. Zonder zijn geloof zou het heelal in­druk­wek­kend zijn maar ook bedreigend en leeg. Hij maakt in het inter­view een prach­tige opmer­king die helemaal past bij deze kerst­bood­schap. Falcke zegt: Het heelal en de stal, dat zijn de twee paleizen van God.

Prach­tige woor­den van de astronoom, die de schep­pen­de God ervaart in ons uitdijende heelal. God heeft als ene paleis het heelal, dat laat zien hoe on­voor­stel­baar groot en over­wel­di­gend Hij is als Schepper. Maar de christen Falcke gelooft ook dat God ons in Christus heeft opge­zocht. Vandaar de stal als Gods tweede paleis. Christus is immers geboren in een een­vou­dige stal omdat er voor Hem geen plek was in de her­berg. Wij gaan het met het ko­men­de kerst­feest opnieuw vieren. Voor Falcke gaan chris­te­lijk geloof en astronomie goed samen. Hij is niet bang voor de weten­schap. Integen­deel, de ver­won­dering om het immense heelal maakt zijn geloof juist sterker en groter. Voor Falcke is God overal en Hij door­dringt en omarmt ons.

Alle verstand te boven

Broe­ders en zusters,

Heino Falcke is niet de enige topweten­schapper die de beoefe­ning van de weten­schap goed kan combineren met zijn geloof in Christus.

Afgelopen jaar publi­ceerde Cees Dekker een boek onder de titel ‘Alle verstand te boven’. Dekker, zelf hoog­le­raar aan de uni­ver­si­teit van Delft, laat 22 collegae aan het woord. Allemaal veel­be­lo­ven­de academici die op hun terrein van weten­schap hun sporen hebben ver­diend. Zij geven autobio­gra­fische schetsen en ver­tellen hoe zij kerk op zon­dag en uni­ver­si­teit op maan­dag kunnen combineren. Wij horen hoe zij hun zoek­tocht naar God gestalte hebben gegeven. En be­schrij­ven ook hoe zij uit­ein­delijk zijn gevon­den door God zelf. Wij horen mooie verhalen van academici, elk van hen op weg met God. De titel van het boek ‘Alle verstand te boven’ is een citaat uit de brief van de apostel Paulus aan de chris­te­nen van Filippi (4,7). De apostel spreekt over een vrede die alle verstand te boven gaat. Elk van de 22 levens­ver­halen verhaalt van die god­de­lijke vrede.

Als een donkere spiegel

Dit jaar verscheen ook de Neder­landse vertaling van het boeiende boek ‘Through a glass darkly’ ge­schre­ven door de Britse hoog­le­raar Alister McGrath. Ook de titel van dit boek ‘Als door een donkere spiegel’ komt uit een brief van de apostel Paulus en wel 1 Korinthe 13. McGrath neemt als jonge man afstand van zijn chris­te­lijke opvoe­ding en noemt zich lange tijd atheïst en marxist. Maar vanaf de jaren zeven­tig ver­an­de­ren zijn denk­beel­den. Hij is teleur­ge­steld in het reëel bestaande so­cia­lis­me in Oost-Europa. En lang­zaam glipt God weer in zijn leven. Let­ter­lijk schrijft hij: Ik spoelde aan op een eiland van geloof. Hij pro­mo­veert als chemicus maar zijn ontdek­kings­tocht naar God neemt hem steeds meer in beslag. In Oxford gaat hij ook theo­lo­gie stu­de­ren en het komt tot een tweede pro­mo­tie. Hij heeft zo, naar eigen zeggen, twee bergen beklommen: die van de natuurweten­schap én die van de theo­lo­gie. Hij komt meer en meer tot de over­tui­ging dat een mens nooit vol­ko­men autonoom is. De mens is geen meester van zijn eigen lot. Juist in deze corona­pan­de­mie ervaren wij dat allemaal aan den lijve. Integen­deel: wij moeten ons verzoenen met onzeker­heid zon­der erdoor overwel­digd te wor­den. Want een mens mag ver­trouwen op Gods trouw. Met een bekend beeld, van de katho­lie­ke pries­ter Henri Nouwen, uit de wereld van de trapeze in het circus: geloven vraagt om een sprong. Als mens mag je springen. God is de van­ger. Zo wordt iedere sprong een salto vitale, een levenssprong.

De wer­ke­lijk­heid waarin wij leven is complex en onze kennis blijft altijd voorlopig en onvol­ko­men. Maar wij mogen ver­trouwen dat, als wij de sprong van het geloof maken, God ons zal opvangen. McGrath ziet, evenals Heino Falcke, geen tegen­stel­ling tussen natuurweten­schap en het chris­te­lijk geloof. Wij zijn immers mensen met een beperkt vermogen om te zien en te begrijpen.

Gelovig nadenken over de wer­ke­lijk­heid geeft ons kennis of mis­schien beter gezegd wijs­heid. Geloof rust ons toe om zin­vol te leven in een ge­com­pli­ceerde wereld. En dat­zelfde geloof helpt ons om te gaan met lij­den en de kwets­baar­heid van ons bestaan.

Wij zien op onze aardse tocht, en dan komt de titel van het boek geno­men uit 1 Korinthe 13 weer in beeld, in een donkere spiegel. De wereld en de kosmos blijven raad­sel­ach­tig en ver­won­deren ons. Het is goed om Paulus nog wat lan­ger aan het woord te laten. De apostel schrijft: Nu nog zien wij in een spiegel ondui­de­lijk. Maar dan zien wij van aange­zicht tot aange­zicht. Of, zoals de vertaling van de NBV 21 luidt: Maar straks staan wij oog in oog. Thans ken ik slechts ten dele, maar dan zal ik ten volle kennen zoals ik gekend ben. Nu echter blijven geloof, hoop en liefde, de grote drie, maar de liefde is de grootste.

Tot slot

Beste broe­ders en zusters,

Bin­nen­kort vieren wij weer het geboorte­feest van Jezus. God is in Hem bij ons geko­men. Met de woor­den van Heino Falcke: een stal werd zijn paleis. Kerst­mis is voor ons chris­te­nen bij uitstek het feest van de ver­won­dering. De heilige God is te zien in een mensen­kind. Teken van Gods soli­da­ri­teit en nabij­heid. Teken van onvoor­waar­de­lijke liefde; van trouw tot over de dood heen. Deze wereld en ieder schepsel gaan God ter harte.

Laten wij ook dit Kerst­feest Christus in ons eigen leven verwel­ko­men. Hem eer brengen met geloof, hoop en liefde.

En, zo hebben wij gehoord, beseffen dat de liefde van deze deug­den de grootste is.

+ Mgr. dr. Gerard de Korte
Bis­schop van ’s-Hertogen­bosch